Hoe Tuikwerd Tuikwerd werd

Een stevige handvol plaatsnamen in Noord-Groningen eindigt op 'werd': Solwerd, Beswerd, Eekwerd, Jukwerd, Kleiwerd, Eelwerd en Helwerd – om er maar een paar te noemen. De dorpen en gehuchten ontstonden op wierden, verhoogde woonplaatsen die zijn opgeworpen in de tijd dat het zeewater het land nog regelmatig overspoelde.

Van de wierde Tuikwerd bij Delfzijl is in het landschap geen spoor meer terug te vinden. Eeuwenlang stonden hier maar drie boerderijen, tot er in de jaren '70 een nieuwbouwwijk werd geprojecteerd. De naam Tuikwerd ging over op deze uitbreiding van Delfzijl. Ze geniet – ook landelijk – enige bekendheid als een vroege 'bloemkoolwijk’: het stratenplan en het patroon van de bebouwing lijken er, met enige fantasie, op de roosjes van een bloemkool. De aanleg van de wijk markeert een belangrijk moment in de naoorlogse bouwgeschiedenis.

Naoorlogs
Na de Tweede Wereldoorlog werd overal in Nederland volop gebouwd. Inzet van de 'Wederopbouw' was het tegengaan van de enorme woningnood. Snel bouwen tegen lage kosten was daarbij het devies. Iedere zoveelste-duizendste opgeleverde woning was meteen groot uitgemeten nieuws. Maar na een generatie klonken ook kritische geluiden over het resultaat: 'Kleine en grote uitbreidingsplannen van dorpen en steden hebben, een doodenkele uitzondering daargelaten, in ons land een afschuwelijke eentonigheid gemeen, vooral in de woningwetsector. Noch architectonisch, noch stedebouwkundig bezien werd in die plannen veel fantasie gestopt. (...) En zo groeiden van Cadzand tot Den Helder en van Maastricht tot Uithuizen uitbreidingsplannen van een griezelige eentonigheid als puisten aan steden en dorpen. Slechts een enkele keer slaagden opdrachtgevers en architecten erin een uitbreidingsplan te realiseren dat qua vorm en situering boven die eenvormigheid en eentonigheid uitkwam'. Tot die schaarse geslaagde voorbeelden rekende deze journaliste de 'na-naoorlogse' wijk Tuikwerd, ontworpen door architect ir. H. Kause in samenwerking met het stedenbouwkundig bureau Hajema en de Woningstichting Delfzijl, een voorloper van Acantus.

Na-naoorlogs
Het plan Tuikwerd volgde op de uitbreiding Bornholm, een buurt die nog volop de kenmerken van de Wederopbouw droeg: veel hoogbouw (flats), rechte wegen en grote, open stroken groen. Maar vanaf nu zou dat allemaal anders moeten. Uitgangspunt voor de nieuwe opzet, waar vanaf 1973 aan werd gewerkt, was ‘terug naar de menselijke maat’. De wijk, met 324 woningwetwoningen, kreeg daarom op de tekentafel een besloten karakter: met hofjes, de huizen geschakeld en van meer gevarieerde typen. Door middel van kleuraccent zouden woningen ook een eigen individueel karakter krijgen. Bovendien moesten wonen en (doorgaand) autoverkeer zo veel mogelijk van elkaar gescheiden worden gehouden. Voor Tuikwerd was een centraal plein en maar één kruispatroon van twee autowegen voorzien; de rest van de wegen was voorbehouden aan wandelaars en fietsers. Bewoners konden hun auto meestal niet direct bij hun huis kwijt, maar op centrale parkeervakken in de woonerven. Het ontwerp voor Tuikwerd kreeg van het ministerie van Volkshuisvesting zelfs het predicaat 'Experimenteel woningbouwproject', hetgeen betekende dat het Rijk vanwege het innovatieve karakter bijdroeg in de kosten. In 1975 ging de eerste paal de grond in en drie jaar later werden de eerste huizen opgeleverd. De bewoners van het eerste uur lieten zich jubelend uit over hun onderkomen: 'Het uitzicht is riant. Bij ons zou de auto wel voor de deur kunnen staan, maar we hebben met de buren afgesproken dat niet te doen, zo mogelijk althans, want zo hebben de kinderen meer speelruimte.' Een buurtgenoot: 'Deze wijkopzet bevordert een goede verstandhouding van de buren onderling.'

De menselijke maat
Zoals het ook de naoorlogse wijken verging, kreeg Tuikwerd na een generatie te maken met een veranderde waardering. Het besloten karakter, het vele groen, de kleine weggetjes en paadjes – ooit juist geprezen vanwege de intieme dorpse sfeer – werden in de jaren '90 verguisd omdat ze een gevoel van onveiligheid gaven. Daar kwam nog eens bij dat de wijk in deze tijd geplaagd werd door leegstand, als onderdeel van de algehele bevolkingsafname in Delfzijl. De bewonerssamenstelling van de wijk veranderde, waardoor 'de menselijke maat' soms aanleiding voor problemen vormde. Dat lijkt inmiddels goeddeels verleden tijd. Tijdens de herstructurering van Delfzijl, waarbij stevig werd 'ontbouwd' (zoals stedenbouwkundigen verbloemend spreken over sloop) werd Tuikwerd juist goeddeels ontzien. De woningen hebben er, in tegenstelling tot bijvoorbeeld het voormalige Delfzijl-Noord, wel een goede kwaliteit.

(Bronnen: 'Sfeervol en toch betaalbaar wonen', Toos Bartelds. 'Jubeltonen in Delfzijl over Tuikwerd', Nieuwsblad van het Noorden, 15 oktober 1975)

Het plein Rolblok, kort na oplevering. Links staan eenpersoonswoningen op de begane grond, met daarboven eengezinswoningen. (Foto: archief Acantus)